شاید با مشاهده چهره خود در آینه و یا با دیدن عکس‌های خود متوجه کج بودن فکتان شده باشید و به این موضوع فکر کنید که علت کج شدن آن چه چیزی بوده است و آیا می‌توان آن را درمان کرد؟
یا شاید به دلیل داشتن ناهنجاری‌های دندانی به کلینیک دندانپزشکی مراجعه کرده باشید و دندانپزشک به شما گفته است که مشکل کج بودن فک دارید و باید آن را درمان کنید.
در هر صورت این عارضه، اختلال ناخوشایندی است که نه تنها از نظر سلامتی، بلکه از لحاظ ظاهری و زیبایی چهره افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به همین دلیل اغلب افراد به دنبال روش‌هایی برای درمان آن هستند.
در این مطلب با ما همراه باشید تا اطلاعات کاملی را درباره علت ایجاد این عارضه، علائم، نحوه تشخیص، روش‌های درمان و همچنین عوارض آن را به دست آورید.
علت کج شدن فک
انحراف فک یا کج بودن فک، نوعی ناهنجاری است که بر اثر عوامل مادرزادی و یا محیطی برای افراد اتفاق می‌افتد و باعث ایجاد یک ارتباط نادرست و ناهماهنگی بین فک بالا و پایین و همچنین دندان‌ها میشود و عوارض زیادی را برای بیمار ایجاد می‌کند. برای اینکه هر دو فک در موقعیت صحیحی خود قرار بگیرند و عملکرد خوبی داشته باشند، نیاز است که ارتباط بین بافت‌های تشکیل دهنده آن از جمله عضلات، استخوان‌ها، تاندون‌ها و … از هماهنگی و سلامت کافی برخوردار باشند. عدم هماهنگی و یا آسیب دیدگی در این بافت‌ها می‌تواند عارضه کج شدن فک را به همراه داشته باشد. در ادامه علل اصلی ایجاد این اختلال را معرفی کرده و توضیحاتی را درباره هر یک از آنها بیان کرده‌ایم:
-
وارد شدن ضربه به فک یا شکستگی آن
فک افراد ممکن است بر اثر عواملی مانند زمین خوردن ناگهانی، تصادف، آسیب‌های ورزشی و … ضربه ببیند و دچار شکستگی یا در رفتگی شود. این شکستگی‌ها و در رفتگی‌ها در صورتی که خفیف باشند، ممکن است به طور خود به خود بهبود پیدا کنند، اما در موارد شدیدتر می‌توانند منجر به کج شدن فک شوند و درمان آنها نیاز به پیگیری‌های جدی و انجام جراحی فک خواهد داشت.
-
اختلالات TMJ
اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) بسیار شایع است. این نوع اختلالات می‌توانند بر اثر عواملی مانند آسیب دیدگی فک و یا ابتلا به بیماری آرتریت ایجاد شوند و با علائمی از جمله منحرف شدن فک همراه باشند.
-
هم تراز نبودن دندان‌ها
ناهنجاری فک و قرار نگرفتن دو فک در موقعیت صحیح نسبت به یکدیگر می‌تواند به دلیل هم تراز نبودن و نامرتب بودن دندان‌ها ایجاد شود. زمانی که دندان‌ها خیلی نامنظم باشند باعث می‌شوند که فرد نتواند دو فک خود را به طور صحیح بر روی یکدیگر قرار دهد و به مرور دچار کجی فک شود.
-
اختلالات بایت
اختلالات بایت که شامل حالت‌های مختلفی از جمله کجی و به هم ریختگی دندان‌ها، کراس بایت، اوربایت، آندربایت، اپن بایت و اورجت است بر اثر مشکلات فکی و دندانی ایجاد می‌شوند و عوامل مختلفی مانند ناهنجاری در شکل دندان‌ها و یا نهفتگی دندان، مکیدن انگشت در کودکی، تومورهای دهان و فک، استفاده مکرر و طولانی مدت از پستانک در کودکی، آسیب‌هایی که به فک وارد می‌شوند، انسداد مسیرهای تنفسی و نفس کشیدن از راه دهان که غالباً در اثر آلرژی یا بزرگی لوزه‌ها اتفاق می‌افتد و … در ایجاد آن نقش دارند و می‌توانند منجر به کج شدن فک شوند.
-
همی مندیبولار هایپرتروفی
یکی از اختلالاتی که در برخی از بیماران مشاهده میشود، رشد بیشتر استخوان مفصل گیجگاهی فکی در یک سمت نسبت به سمت دیگر فک است که به آن همی مندیبولار هایپرتروفی ( (Hemimandibular Hypertrophyگفته میشود و باعث کج شدن و یا انحراف فک به یک سمت میشود.
-
نقص مادرزادی
یکی از نقص‌های مادرزادی که ممکن است فرد با آن متولد شود، کج بودن فک است.
-
ضعیف بودن عضلات صورت
انحراف و کج شدن فک به یک سمت می‌تواند بر اثر ضعیف بودن عضلات یک طرف صورت رخ دهد.
-
شیفت فانکشنال
شیفت فانکشنال به دلیل تداخل دندان‌های فک بالا و پایین یا کراس بایت خلفی به وجود می‌آید و باعث میشود که فرد نتواند دهان خود را به طور طبیعی ببندد و برای بستن آن مجبور شود فک خود را به یک سمت منحرف کند.
علائم انحراف فک
علائم این اختلال با توجه به شدت آن می‌توانند از خفیف تا شدید باشند و گاهی خود فرد با نگاه کردن به آینه متوجه وجود آن میشود و در برخی موارد تشخیص آن نیاز به مراجعه به متخصص ارتودنسی و یا جراح فک و صورت دارد. موارد زیر می‌توانند از علائم کج بودن فک باشند:
- درد در شقیقه
- درد در ناحیه مفصل فک
- صدا دادن فک هنگام جویدن غذا و یا صحبت کردن
- تنگ بودن فک
- درد در شانه یا پشت آن
- گرفتگی گوش و احساس ضربان در آن
- تغییر کردن فرم صورت
- نامرتب و نامنظم بودن دندان‌ها
- دشواری در جویدن صحیح غذا و تکلم
- مشکل در تنفس و نفس کشیدن بیشتر از راه دهان
- کار گرفتن لپ‌ها یا زبان به طور مکرر هنگام صحبت کردن یا غذا خوردن
نحوه تشخیص کج بودن فک
فک طبیعی دارای حالت قرینه در سمت راست و چپ است و به گونه‌ای قرار دارد که خط مرکزی لب بالا بر روی خط مرکزی لب پایین قرار گرفته و فرد می‌تواند به راحتی دو فک خود را بر روی یکدیگر قرار دهد. ساده‌ترین و راحت‌ترین روش برای تشخیص کج بودن فک، ایستادن روبروی آینه و بررسی وضعیت آن با در نظر گرفتن مواردی که ذکر کردیم، می‌باشد.
همچنین در صورتی که فرد یک یا چند نشانه از علائمی که پیش‌تر در بخش علائم کج بودن فک بیان کردیم را داشته باشد، بهتر است که به متخصص ارتودنسی مراجعه نماید تا با انجام معاینات تخصصی توسط ایشان وجود یا عدم وجود این اختلال در او بررسی شود و در صورت نیاز در اسرع وقت تحت درمان قرار گیرد.
روش‌های درمان کج بودن فک
اصلاح کج بودن فک بسته به سن و شرایط بیمار با استفاده از درمان‌های زیر امکان پذیر است:
-
ارتودنسی
شاید دانستن این که ارتودنسی یکی از روش‌های درمان انحراف فک است، برایتان جالب باشد. اما همیشه نمی‌توان از این روش به عنوان روشی برای اصلاح فک بدون جراحی استفاده کرد و دارای شرایط خاصی است. ارتودنسی در زمانی که فرد هنوز به بلوغ کامل نرسیده است و استخوان فک او هنوز سخت نشده و امکان تغییر شکل دادن آن با وارد کردن فشار توسط دستگاه‌های ارتودنسی وجود دارد، می‌تواند روش بسیار مؤثر و خوبی باشد و از نیاز به انجام جراحی فک که نوعی درمان پیچیده و سخت به شمار می‌آید، پیشگیری کند.
-
جراحی فک
جراحی فک برای اصلاح کجی و انحراف فک انجام میشود که نوع جراحی توسط جراح فک و صورت و بر اساس علت ایجاد این اختلال انتخاب میشود. در ادامه انواع روش‌های جراحی فک را بیان کرده‌ایم:
-
استئوتومی فک بالا
این جراحی بر روی فک بالا برای اصلاح اپن بایت یا کراس بایت انجام میشود. فک و دندان‌های بالا به سمت جلو حرکت داده می‌شوند تا با فک و دندان‌های پایین هماهنگ شوند.
-
استئوتومی فک پایین
این جراحی مسائلی مانند اوربایت و بیرون زدگی فک پایین را اصلاح می‌کند. جراح قسمت عقب فک پایین را برش می‌دهد تا آن را به سمت جلو یا عقب حرکت دهد.
-
جنیوپلاستی
جنیوپلاستی مشکل کوچک یا کج بودن چانه را رفع می‌کند. فک و چانه با بریدن استخوان چانه در جلوی فک و تغییر دادن موقعیت آن، بازسازی میشود.
-
بستن فک با سیم
بستن فک با سیم با هدف قرار دادن فک در یک مکان خاص یا پشتیبانی از آن در صورت شکستگی یا در رفتگی استفاده میشود.
-
عوارض انحراف فک
کج بودن فک بسته به شدت آن عوارضی را برای بیمار ایجاد می‌کند که در ادامه آنها را معرفی کرده‌ایم:
-
دشواری در جویدن غذا
عمل جویدن صحیح و راحت غذا نیاز به هماهنگی بین دندان‌ها و همچنین فک بالا و پایین دارد که در صورت وجود ناهنجاری در هریک از آنها انجام این کار سخت میشود.
-
مشکل در تنفس
انحراف فک و برخی مشکلات فکی دیگر می‌توانند نفس کشیدن به طور طبیعی را با مشکل مواجه کنند و اختلالاتی مانند آپنه انسدادی خواب و یا نفس کشیدن از دهان در اغلب اوقات را به وجود آورند.
-
مشکل در خوابیدن راحت
اختلالات تنفسی مانند آپنه انسدادی خواب و یا نفس کشیدن از راه دهان از مشکلات مربوط به اختلالات فکی هستند که راحت خوابیدن را سخت می‌کنند.
-
مشکل در تکلم
نوک زبانی حرف زدن و یا عدم تلفظ صحیح حروف از دیگر مشکلاتی هستند که بر اثر اختلالات فکی به وجود می‌آیند.
-
پوسیدگی دندان
ساییده شدن دندان‌ها و قرار نگرفتن آنها در موقعیت صحیح خود بر اثر مشکلات فکی باعث می‌شوند که دندان‌ها ساییده شوند و علاوه بر این فرد نتواند آنها را به درستی تمیز کند. در نتیجه این امر دندان ها به‌مرور زمان دچار ساییدگی می‌شوند.
-
اختلال در مفصل فکی گیجگاهی
مفصل فکی گیجگاهی بر اثر توزیع نامتناسب فشار بر روی فک‌ها و همچنین کج بودن فک، دچار درد و اختلال میشود.
سؤالات متداول
-
علت کج شدن فک پایین چیست؟
کج شدن یا انحراف فک پایین Mandibular Deviation)) به حالتی گفته میشود که در آن در حالی که فک بالا در موقعیت صحیح و مناسب خود قرار گرفته است، فک پایین دچار انحراف و کج شدن به سمت چپ یا راست شده باشد. عوامل مختلفی از جمله ناهنجاری‌های مادرزادی و یا عوامل محیطی مانند وارد شدن ضربه به صورت و فک می‌توانند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشند.
-
آیا کج بودن فک قابل درمان است؟
بله. این عارضه با توجه به شدت و علت ایجاد آن با استفاده از روش‌های ارتودنسی، جراحی فک و یا ترکیبی از این دو روش قابل درمان است.